Thread Rating:
  • 36 Vote(s) - 3.11 Average
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Roma Rakamı Nedir? Nasıl Yazılır? Nerelerde Kullanılır?
#1
Oku-1 
   

Roma Rakamı Nedir? Nasıl Yazılır? Nerelerde Kullanılır?

Romen rakamları olarak da telaffuz edilen Roma rakamları, ilk zamanlarda birçok kişi tarafından benimsenmese de ilerleyen zamanlarda birçok kişinin ilgisini çekmeyi başarmıştı. İnsanoğlunun elleri ve ayaklarının yetmediği noktalarda sayma işleminin devam ettirilmesi ihtiyacıyla ortaya çıkan bu rakamlar, ilk bakışta insanlara oldukça karışık ve anlamsız gelmişti.

Bu yüzden o dönemlerde de birçok insan tarafından ilk etapta benimsenmekte zorlanan Romen rakamları, zamanla gelişen ezber ve mantık yöntemi sayesinde hızlıca diğer medeniyetler arasında popüler hale gelmeyi başarmıştı. Tabi, bu noktada Avrupa’da ticaret ile uğraşan insanların da payını unutmamak gerek.

Tüm bu detayları geride bırakıp gelelim Roma rakamlarının tarihçesine. Daha önceden dikkat etiniz mi bilmiyorum, ama fark ettiyseniz Roma rakamlarında sıfır rakamı bulunmuyor. Bu detaydan yola çıkılarak yapılan araştırmalar doğrultusunda, Romen rakamlarının 700-800 yıllarından önce kullanıldığı tahmin ediliyor. Bildiğiniz üzere, bu yıllar arasında Hintliler ilk kez ‘’0’’ rakamını kullanmış ve diğer medeniyetlere yaymışlardı.

Ne yazık ki Roma rakamlarının ilk kez ne zaman kullanıldığı ilgili henüz elle tutulabilir bir tarih bulunmuyor. Fakat, bu tür bulgulardan yola çıkılarak yapılan çalışmalarda Romen rakamlarının yaklaşık olarak 2600 yıllık bir tarihi olduğu düşünülüyor.

Roma rakamları veya Romen rakamları sayısal sistemi, antik Roma kaynaklıdır. Orta Çağ'ın son dönemlerine dek, Avrupa'da yaygın olarak kullanılmıştır.

Rakamlar aşağıda gösterildiği şekilde, Latin alfabesi'ndeki bazı harflerle temsil edilir.[1]
Sembol Değer
S 0.5 (yarım) (Latince:Semis)
I 1 (bir) (Latince:mono)
V 5 (beş) (Latince:penta)
X 10 (on) (Latince:deka)
L 50 (elli) (Latince:quinquaginta)
C 100 (yüz) (Latince:Centum)
D 500 (beş yüz) (Latince:quingenti)
M 1000 (bin) (Latince:Mille)

Sırasıyla ilk on sayı:

I , I I , I I I , I V , V , V I , V I I , V I I I , I X , X

Bazı sayılar

    XIV = 14
    XXIV = 24
    XXXII = 32
    XLVIII = 48
    LX = 60
    LXVIII = 68
    XCVI = 96
    CLIX = 159
    CCXVII = 217
    DCCXCIII = 793
    MMMMCDXXXII = 4432

Eksiltme yöntemi

Roma rakamları yazılırken aynı harf üç kezden daha fazla tekrar edilmez. Bunun sonucunda da 4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:
Roma rakamları ile IV IX XL XC CD CM
Batı Arap rakamları ile 4 9 40 90 400 900

Yine bu kuralla Roma rakamları ile yazılabilecek karakter sayısı açısından en uzun sayının 3888 (MMMDCCCLXXXVIII) olduğu görülür. Ancak Roma rakamlarında M'den büyük bir rakam olmadığından l000'den sonraki sayılarda bu kural bozulabilmektedir. Örneğin 4000, MMMM şeklinde yazılır. Soldaki rakamı sağdakinden çıkarıp yeni bir sayı elde etme yöntemi, sayıların okunuşunda ve dört işlemin uygulamalarında çeşitli karışıklıklara yol açmaktadır. Örneğin 1999'u gösteren MCMXCIX sayısının okunabilmesi için M CM XC IX biçiminde ayrılması gerekir. Burada M 1000'i, CM 900'ü (1000-100), XC 90'ı (100-10), IX ise 9'u (10-1) gösterir.

Çıkarmadaki hatalar

Roma rakamlarıyla çıkarma işlemi yapılırken, büyük sayıdaki sembollerden küçük sayıdakiler çıkarılır. Ancak 4 ve 9 sayılarını kullanırken yapılan işlemlerde, eksiltme yönteminden kaynaklanan bazı hatalar oluşmaktadır. Örneğin, 49'dan (XLIX) 24 (XXIV) çıkarılığında geriye L-V 'den 45 kalmaktadır. Bu sorun eldeli çıkarma işleminde de göze çarpmaktadır. Örneğin 13'ten (XIII) 9'u (IX) çıkarırken geriye 2 (II) kalır.
Sıfır ve basamak kavramı

Romen rakamlarında sıfır sayısı ve basamak kavramı yoktur. Rakam, ifade ettiği sembol kadardır; yani X rakamı, hangi basamakta olursa olsun 10 'dur. Halbuki günümüzde kullandığımız Arap rakamlarında 1 tek başınayken 1 'dir, ancak bir soldaki haneye geçtiğinde 10 değerini, iki soldaki haneye geçtiğinde de 100 değerini alır.
Büyük sayıların gösterimi

Roma rakamlarında, bir sayının bin katını göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyon katını göstermek için de ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi ile ifade edilir.

V = 5.000

X = 10.000

L = 50.000

C = 100.000

D = 500.000

M = 1.000.000

Kullanım Alanları

Dönemine damgasını vurmayı başaran Roma rakamları günümüzde varlığını sembolik olarak sürdürse de günlük hayatımızda sık sık karşımıza çıkmakta.

Günümüzde dört işlemde pek tercih edilmeyen Roma rakamları bu sebepten ötürü sadece numaralandırmada kullanılıyor. Örneğin, bir metnin veya kitabın başlangıç bölümündeki içerik veya benzeri bölümlerin sayfalarının numaralandırılmasında, bahsi geçen bu rakamlar kullanılmaya devam ediliyor.

Bunun haricinde, Romen rakamları I. Dünya Savaşı, II. Dünya Savaşı gibi tarihi olayların numaralandırılmasında da halen tercih edildiğini gözlemlemekteyiz.

Tüm bu nedenlerle günümüzün karmaşık işlemlerinde Roma rakamlarının kullanılması ideal değildir ve dört işlem yapma zorluğundan dolayı günümüzde fazla kullanılmamaktadırlar. Sıfır sayısının modern aritmetik sisteme katılmasıyla yeterlilikleri azalmıştır. Bazı usuller geliştirilse de, çok büyük sayılar söz konusu olduğunda, yetersiz kalmaktadırlar. Ancak yine de kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi dekoratif amaçlı bazı kullanım alanları vardır. Roma rakamlarının kullanışsızlığına örnek olarak şu anekdot verilebilir: Şöyle ki, Roma Forum Meydanı’ndaki süslü hitabet kürsüsünün “Columna Restrata” sütünunda 2.200.000 sayısını belirtmek için yirmi iki adet “yüz bin” i gösteren sembol © koyulmuştur.

Roma rakamları, Türkçe yazım kuralları gereğince de aşağıda bazıları yazılmış olan birçok yerde kullanılırlar:

    Kitapların başlangıçlarındaki sunuş ve önsöz gibi bölümlerde.
    Aynı adlı padişah ve kralların ayrılmasında: II. Ahmet, XVI. Louis gibi.
    Yüzyıl adlarında: XIX. yüzyıl gibi.
    Tarihi olaylarda: II. Viyana Kuşatması, I. Dünya Savaşı gibi.


Roma Rakamları Nasıl Yazılır?

Roma rakamlarının tarihçesinden ve nerelerde kullanıldığından kısaca bahsettiysek, o zaman gelelim nasıl yazıldığına. Basitçe tanımlamak gerekirse bu rakamlar 7 farklı harften oluşurlar. İnsanlar ise bu 7 harfi kullanarak 4983 sayısına kadar olan tüm sayıları yazabilirler.

Bahsi geçen bu sayılar ise; 1=I, 5=V, 10=X, 50=L, 100=C, 500=D ve 1000=M harfleriyle ifade edilir. Bu harflerin kullanılarak temel alındığı sayı sisteminde en fazla 3 tane aynı rakam yan yana gelebilir. Örnek olarak, 4 sayısını Roma rakamlarıyla IIII şeklinde yazamayız. Bunun yerine 4 rakamını yazmak için bir tane 5 (V) ve soluna 1 (I) yazarız. Böylece, 4 sayısını Romen rakamlarıyla IV olarak ifade etmiş oluruz.

Buradan anlayacağınız üzere küçük olan rakam büyük olan rakamın her zaman soluna yazılır. Bunun haricinde, 6 sayısı ‘’VI’’ şeklinde yazılır. Buradan yola çıkarak küçük rakam büyük rakımın sağındaysa, her daim büyük rakam ile toplanır. Son olarak, hemen aşağıdan 1’den 1000’e kadar olan sayıların Roma rakamları ile nasıl yazıldığına göz atabilirsiniz.


1’den 1000’e Kadar Roma Rakamlarının Yazılışı

1-      I

2-      II

3-      III

4-      IV

5-      V

6-      VI

7-      VII

8-      VIII

9-      IX

10-    X

11-    XI

12-    XII

13-    XIII

14-    XIV

15-    XV

16-    XVI

17-    XVII

18-    XVIII

19-    XIX

20-    XX

21-    XXI

22-    XXII

23-    XXIII

24-    XXIV

25-    XXV

26-    XXVI

27-    XXVII

28-    XXVIII

29-    XXIX

30-    XXX

31-    XXXI

32-    XXXII

33-    XXXIII

34-    XXXIV

35-    XXXV

36-    XXXVI

37-    XXXVII

38-    XXXVIII

39-      XXXIX

40-    XL

41-    XLI

42-    XLII

43-    XLIII

44-    XLIV

45-    XLV

46-    XLVI

47-    XLVII

48-    XLVIII

49-    XLIX

50-    L

51-    LI

52-    LII

53-    LIII

54-    LIV

55-    LV

56-    LVI

57-    LVII

58-    LVIII

59-    LIX

60-    LX

61-    LXI

62-    LXII

63-    LXIII

64-    LXIV

65-    LXV

66-    LXVI

67-    LXVII

68-    LXVIII

69-    LXIX

70-    LXX

71-    LXXI

72-    LXXII

73-    LXXIII

74-    LXXIV

75-    LXXV

76-    LXXVI

77-    LXXVII

78-    LXXVIII

79-    LXXIX

80-    LXXX

81-    LXXXI

82-    LXXXII

83-    LXXXIII

84-    LXXXIV

85-    LXXXV

86-    LXXXVI

87-    LXXXVII

88-    LXXXVIII

89-    LXXXIX

90-    XC

91-    XCI

92-    XCII

93-    XCIII

94-    XCIV

95-    XCV

96-    XCVI

97-    XCVII

98-    XCVIII

99-    XCIX

100-  C

101-  CI

102-  CII

103-  CIII

104-  CIV

105-  CV

106-  CVI

107-  CVII

108-  CVIII

109-  CIX

110-  CX

150-  CL

175-  CLXXV

200-  CC

250-  CCL

275-  CCLXXV

300-  CCC

400-  CD

450-  CDL

500-  D

550-  DL

600-  DC

700-  DCC

800-  DCCC

900-  CM

901-  CMI

905-  CMV

904-  CMIV

950-  CML

1000- M

   

   








Signing of RasitTunca
[Image: attachment.php?aid=107929]
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
Smileys-2
Reply


Forum Jump:


Users browsing this thread: 1 Guest(s)